Buiten bereik van kinderen bewaren: Den roseghaert vanden bevruchten vrouwen

Tussen de praktische literatuur die vanaf omstreeks 1480 in de Nederlanden werd gedrukt zitten behoorlijk wat chirurgische handboeken, gynaecologische traktaten en Herbarii of kruidenboeken. De veertiende-eeuwse samenstellers van volkstalige heelkundige compilaties maakten zich nog weinig zorgen over mogelijk misbruik van onoordeelkundige lezers. Chirurgijns zoals Jan Yperman en Thomas Scellinck richtten zich specifiek tot hun opvolgers en andere collegae die worstelden met het Latijn van medische handboeken en zagen vooral het praktische nut van een Nederlandstalig alternatief. Voor gedrukte boeken lag de situatie anders: daarin werd medische kennis van meet af aan te grabbel gegooid voor een lezerspubliek dat niet alleen uit vakspecialisten bestond.

Dat gold ook voor Den roseghaert vanden bevruchten vrouwen, een verloskundig handboek dat rijkelijk met anatomische figuren was geïllustreerd. De editio princeps verscheen in 1516 bij de Brusselse drukker Thomas van der Noot (actief tussen ca. 1505 en 1503), die de tekst eigenhandig ‘uut de Overlantsche of Hoogduytsce tale’ had vertaald. In de epiloog op de vertaling maande Van der Noot zijn lezers aan om het boek ‘secretelijck’ (in het geheim) te bewaren, zodat het uit handen bleef van laaghartige creaturen die aanstaande moeders een kwaad hart toedroegen. Om diezelfde reden werd het boek niet aan eender wie getoond of verkocht en was het alleen verkrijgbaar in ‘Den Zeeriddere’ waar Van der Noot de verkoop ervan kon overzien. In de gecorrigeerde en vermeerderde herdruk uit 1528 – nu alleen te koop in ‘die coopstat van Antwerpen’ bij drukkers Simon Cock en Jacob van Liesvelt – werd de lezer bovendien met aandrang verzocht om het boek buiten bereik van kinderen te bewaren.

Wie een exemplaar wilde bemachtigen van de uitgave die in de Erfgoedbibliotheek wordt bewaard, kon daarvoor terecht in Leiden waar het boek in ‘die Visch Capelle’ in de aanbieding lag bij boekverkoper Bartholomeus Jacobszoon; aan het slot van de proloog stond wel te lezen dat het boek alleen in Antwerpen te verkrijgen was bij Willem Vorsterman, die de tekst in 1530 in ‘Den Gulden Eenhoren’ had gedrukt. Ondanks (of misschien eerder: dankzij?) alle geheimdoenerij kende Den rosenghaert een overdonderend succes. Tussen 1516 en 1650 verschenen minstens zesentwintig edities van het handboek. Nog tot in de achttiende eeuw werd van de lezers de grootste geheimhouding verwacht.